Empregando unha táboa, cadrada ou con
forma de peixe, atada na punta dun cordel, os nenos e as nenas
fabricaban zoadeiras, instrumentos musicais moi ben documentados no
Paleolítico europeo e que sobreviven unicamente en Galiza, Nova
Guinea, Australia e na África negra.
3)
As nenas cantaban e os nenos construían.
A
selección sexual. A partires aproximadamente dos sete anos de idade
acontece na nosa cultura un fenómeno moi salientable: as nenas
comezan a cantar e empregar tambores de marco (pandeiros, pandeiras e
pandeiretas), como as súas nais, mentres que os nenos comezan a
construír instrumentos complexos que lles permiten facer melodías.
É
moi importante explicar que homes e mulleres temos exactamente as
mesmas capacidades respecto ao canto e a construción e que, polo
tanto, esta diferenciación ten que ter outra base.
4)
Os instrumentos musicais construídos polos nenos rememoran a
historia cultural humana.
Igual
que o noso desenvolvemento físico rememora a nosa evolución
biolóxica, determinadas secuencias culturais que acontecen na vida
dos nenos e nenas rememoran a nosa historia cultural. Quizais o
exemplo máis bonito deste fenómeno sexa o dos nenos que van acabar
por ser gaiteiros.
Na
nosa cultura tradicional moitos nenos aspiraban a ser gaiteiros, pois
era un oficio de prestixio (de lucimento). Dende que eran pequenos
ata que chegaban a tocar unha gaita de fol dos adultos, os nenos
seguían un camiño de construción de instrumentos musicais, de máis
sinxelos a máis complexos, que remata na gaita de fol dos adultos e
que rememora exactamente a historia deste instrumento.
5)
Por que son as mulleres as principais cantoras nas culturas humanas?
A
falta de interese das nenas na construción de obxectos é
probablemente o reflexo da súa actitude no proceso de selección
sexual, a muller non ten que lucirse dun xeito tan activo como os
homes, así que aínda que goza das mesmas capacidades construtivas
que un home, a súa xenética non a impele a desenvolver actitudes
construtivas desde a infancia, pero si que a empurra a cantar e
manexar tambores.
Estas
dúas, as nanas e as calidades aprendidas na barriga da voz
feminina, poden ser as razóns polas que as mulleres son as
principais cantoras nas sociedades humanas. As mulleres humanas non
só empregaron para acompañar os seus cantos os tambores de marco
xunto cos axóuxeres, se non que co paso do tempo os sons dos
tambores (bum-bum) e dos axóuxeres (shhh-shhh), pasaron a formar
parte do mesmo instrumento, e as culturas humanas desenvolveron
tambores con axóuxeres incluídos no seu marco, caso dalgúns
tambores redondos, das pandeiras e das pandeiretas galegas.
Pese
a que as capacidades de homes e mulleres son moi semellantes, a
selección natural colocounos en papeis diferentes dentro das nosas
sociedades primitivas por motivos obvios: as longas infancias e as
lactancias de seis ou sete anos de duración colocaron á muller no
papel de principal coidadora dos nenos e nenas, para coidar hai que
permanecer na aldea e por iso se desenvolveron sociedades
matriarcais, nas que as mulleres organizaban e mandaban nas
sociedades humanas. Como este papel foi ocupados polas mulleres, os
homes foron seleccionados para cazar, protexer e, debido á selección
sexual, construír. Este é o motivo polo que os homes desenvolveron
algo máis de forza.
Os
homes tamén coidaban aos seus fillos e fillas e as mulleres eran
quen de cazar e construír, estes papeis non son excluíntes, son
simplemente inclinacións.
6) A MÚSICA E A COHESIÓN
SOCIAL
Dende
moi antigo e ata os anos 1990, os científicos e científicas
pensaron que a música era simplemente unha diversión dos humanos,
un pasatempo. Ancorada nesta categoría, a música perdía
calquera tipo de relevancia no proceso evolutivo da nosa especie. Non
entanto, nos anos 1990 descubriuse que cando un grupo humano fai
música en conxunto, é dicir, cando cantan, bailan e tocan
instrumentos en grupo, acontecen dous procesos moi salientables:
por unha parte baixa considerablemente a testosterona nos homes, é
dicir, a agresividade do grupo baixa considerablemente. Por outra
parte, increméntase no sangue de homes e
mulleres a concentración doutra hormona: a oxitocina. Á parte de
ser un relaxante estupendo, a oxitocina ten un efecto sorprendente
sobre as nosas mentes: permite fixar memorias positivas e esquecer
acontecementos negativos.
A
música é o mecanismo deseñado pola evolución para xerar cohesión
social dentro dos grupos humanos.
Esta é a principal razón pola que os
grupos humanos en estado natural organizan semanalmente varias
festas, así manteñen forte a súa cohesión e incrementan a súa
colaboración. Como nas sociedades tradicionais, e na nosa en
particular, moitos traballos se realizaban de xeito comunal, nas
aldeas galegas organizábanse, polo menos, dúas festas á semana e
nalgúns lugares incluso tres. Nestas festas participaban todos os
membros da aldea, dende os nenos e nenas ata os avós e avoas.
Xogábase, contábanse contos e sobre todo, facíase música e
bailábase. Nestas festas denominadas seráns, polavilas, foliadas,
ruadas, etc., foron as mulleres as principais encargadas de aportar a
música nestas festas cantando e tocando os seus tambores.
7) Tocar a gaita de fol é un xeito de
lucimento.
As mulleres aportaron a maior parte da
música na nosa sociedade tradicional cantando cos seus pandeiros
pero, por que eran os homes os principais tocadores de gaitas?
Por unha parte os nenos xa viñan
encamiñados cara a gaita de fol debido á construción de gaitas por
eles mesmos.
8) Homes e mulleres ocuparon territorios
diferentes.
O oficio das nenas e as mulleres foi
organizar as nosas sociedades. As mulleres organizaban e mandaban nas
aldeas humanas.
Podemos entón dicir que o territorio
propio das mulleres foi a súa casa e as súas leiras. É curioso
observar que as mulleres e as nenas empregaron moitos dos útiles
deste territorio como os trespés, as tixolas, chaves, culleres,
garfos, pratos, latas de pementón e incluso os sachos e aixadas,
para acompañar o canto.
9) O territorio dos homes foi a coida do
gando e a construción.
Moitos dos nenos pastores pasaban moito
deste tempo libre construíndo e tocando instrumentos musicais.
Construír e tocar tres instrumentos
musicais diferentes cos cornos das cabras é un fantástico exemplo
da creatividade (musical) dos humanos, como tamén o é o ser quen de
facer unha complexa melodía empregando unha folla de hedra (unha
práctica só documentada por agora en Xapón, Bulgaria, no Amazonas
e en Galiza), ou empregar unha cana fendida ao medio como
instrumento de percusión e mirlitón
simultaneamente, fabricar gaitas cunhas pallas, xoguetes sonoros
aproveitando materiais da natureza, etc.
10) A música na medicina.
Facían música para acompañalo na súa
viaxe ao inconsciente, para relaxarse, ben usando tambores e cantos,
ben usando os berimbaos.
11) A música nas historias: os
instrumentos de corda e as cantigas.
Outro costume amplamente difundido nas
sociedades humanas e nos que a música participa son as cantigas.
Todas as nosas sociedades teñen o costume de compoñer poesías
baseadas en feitos destacables ou que compre lembrar, e de
cantalas acompañándoas dunha música; xorden así as cantigas e os
romances.
12) A música no ritual relixioso.
Unha das manifestacións máis comúns
da música no ritual galego son os cantos de Nadal e Reis. A relixión
católica fíxose cargo de prácticas moi antigas que celebraban o
solsticio de inverno, é dicir, a morte do ano e o nacemento dun novo
ciclo, simbolizándoo co nacemento de Xesús. Así, no Nadal,
cuadrillas de nenos e nenas, homes e mulleres saían a cantar, de
casa en casa.
Finalmente, lembrar que as actitudes e
papeis diferenciais que homes e mulleres xogaron nas sociedades
primitivas foron deseñados pola selección natural e sexual para
facilitar a nosa supervivencia, non entanto, hoxe en día moitos
destes papeis e actitudes xa non teñen sentido pois as condicións
nas que vivimos trocaron substancialmente, e por iso debemos recalcar
que homes e mulleres deben ser quen de escoller libremente os papeis
queren xogar na sociedade e esta debe permitirlles esta libre
elección en igualdade de condicións, dereitos e obrigas.
ACTIVIDADE INSTRUMENTOS 1
ACTIVIDADE INSTRUMENTOS 2
ACTIVIDADE INSTRUMENTOS 3
ACTIVIDADE INSTRUMENTOS 4
ACTIVIDADE INSTRUMENTOS 5
ACTIVIDADE INSTRUMENTOS 6
ACTIVIDADE INSTRUMENTOS 7
ACTIVIDADE INSTRUMENTOS 8
